ماه مبارك رمضان

در روايتي از رسول اكرم (ص) آمده است كه فرمود: خداوند متعال فرموده است: «روزه براي من است و من ثواب درخور آن را خواهم داد.»۱نكات ظريفي در تعبير خداوند متعال نهفته است، اينكه چرا خداوند متعال از ميان عبادات، روزه را از آن خود دانسته است و پاداش آن را خود تضمين كرده است، موضوعي است كه بايد نكات و دقايق آن را دريافت.۱ـ پنهاني بودن روزهروزه عبادتي است كه به دليل «ديدني» نبودن عمل، كمتر مي توان با آن، گناه ريا مرتكب شد.گناه ريا معمولاً در جايي اتفاق مي افتد كه بنده با انجام عملي بخواهد از ديدن ديگران نيز لذت ببرد و يا در نظر ديگران موجه جلوه كند. روزه از اين خاصيت بي بهره است و چون نمي توان عمل روزه را به ديگران نشان داد ـ و اصولاً ديدني نيست ـ به همين دليل نمي‌توان آن را وسيله‌اي براي ارتكاب عمل ريا قرار داد و از همين رو است كه فقط خداوند است كه به آن عمل آگاه است و در واقع زمينه اخلاص و توحيد افعالي در اين عبادت فراهم تر است.در روايتي از اميرالمؤمنين آمده است:«اعمال خود را بي ريا و بدون خودنمايي انجام دهيد كه هر كس براي غير خدا كار كند، خداوند او را به همان كس وا مي گذارد.»۲ اين تعبير حضرت علي (ع) بيانگر آن است كه عمل آغشته به ريا از آنجا كه عملي براي غير خدا محسوب مي شود، مورد پذيرش خداوند نخواهد بود و خداوند پاداش آن را نخواهد داد، اگرچه آن عمل، نيكو باشد.اما روزه چون عملي است كه روزه دار از انجام آن قصد نشان دادن عمل به ديگران را ندارد، بنابراين شريكي در عمل براي خدا قائل نشده است و اين عمل را فقط براي خداوند انجام مي دهد و خداوند نيز خود پاداش آن را بر عهده گرفته است.۲ـ روزه تشبه به يكي از اخلاق الهي استاز آنجا كه در روزه نوعي از بي‌نيازي نسبي وجود دارد كه روزه‌دار با روزه‌داري، خود را از طعام و شهوت بي‌نياز مي‌كند، در واقع خود را به اخلاق الهي كه بي‌نيازي مطلق است، نزديك كرده است.برخي از علماي اخلاق گفته اند: «روح روزه و راز پوشيده آن و غرض اصلي از آن: تشبه است به يكي از اخلاق الهي، يعني بي نيازي و وارستگي از هر چيزي و اقتدار به فرشتگان در خودداري از شهوات به قدر امكان و اين فقط با كم كردن خوراك نسبت به غير وقت روزه حاصل مي شود.»۳ روزه دار از خوردني‌ها و نوشيدني‌هايي كه خوردن و نوشيدن آنها در روزهاي غير ماه رمضان حلال است، خودداري مي‌كند تا با اين شيوه يعني تمرين انجام ندادن كارهاي حلال، اراده خود را براي دوري از گناهان و رفتارهاي حرام تقويت كند.۳ـ اخلاص روزه داراميرالمؤمنين علي (ع) مي فرمايد: «خداوند روزه را واجب كرد تا به وسيله آن اخلاص خلق را بيازمايد»۴روزه چون خاصيت ريايي شدن را كمتر دارد، بهترين ميزان براي تشخيص ميزان خلوص و اخلاص بندگان است. بنده اي كه بدون الزام خارجي مي تواند از خوردن و آشاميدن پرهيز نكند، ولي در عين حال خود را ملزم به اجراي فرامين الهي مي داند و از سوي ديگر در انجام اين عمل به دنبال رضايت غير خدا نيست، بايد در اخلاص به درجه اي نايل آمده باشد كه رضايت خداوند را بر خواسته هاي نفساني خود برتري بخشد.و اگر روزه‌اي با اخلاص انجام شود، علماي اخلاق گفته‌اند: «هر كه ماه رمضان را خالص براي خدا و تقرب به او روزه بدارد و باطن خود را از اخلاق نكوهيده پاك سازد و ظاهر خود را از معاصي و گناهان نگه دارد و از حرام اجتناب نمايد و به جز حلال نخورد و در خوردن زياده روي نكند و بر نمازهاي نافله و ادعيه و ديگر آدابي كه در اين ماه سنت شده، مواظبت نمايد، به مقتضاي اخبار متواتر لايق و درخور مغفرت و رهايي از عذاب آخرت مي‌گردد.» ۵خواجه عبدالله انصاري نيز در ذيل تفسير آيه ۱۸۵ سوريه بقره مي‌نويسد:«اينك ماه رمضان آمد كه هم بسوزد و بشويد، به آتش گرسنگي تن را بسوزاند و به آب توبه دلهاي گناهكاران را بشويد. اي مسكين كه قدر اين نعمت نداني، هركجا كه در جهان نوازش و شرفي است، در كنار تو نهادند، چنانكه اسلام كه از همه آيين ها برتر است، بهترين دين تو آمد و محمد مصطفي كه پيشرو جهانيان است، پيغمبر تو قرار داد و كعبه كه شريف ترين خانه هاست، قبله تو كرد، ماه رمضان كه شريف ترين ماهها است، موسم معاملت تو دانسته، ماهي كه در آن گناهان آمرزيده مي شود، ديوها رانده، درب بهشت گشوده و درهاي دوزخ بسته مي شود.گر بسوزد گو بسوز ور نوازد گو نوازعاشق آن به كو ميان آب و آتش در بودتا بدان اول بسوزد پس بدين غرقه شودچون زخود بي‌خود شود معشوقش اندر بر بودهم ايشان در ذيل آيه ۱۸۷ سوره بقره كه خداوند در آن آيه مهلت خوردن و آشاميدن بندگان را در شبهاي ماه رمضان تا وقت سحر مي داند، نوشته است:خداوند بندگان را به سحور خوردن فرمايد و در سحور خوردن تعبيه لطيف از غيبت بيرون آرد، مقصود نه غذا خوردن است، بلكه تا بنده را در كمند دوستي اندازد، پس خوردن بهانه است و سحور دام دوستي را دانه است، چنان كه در شب تار، آتش را موسي بهانه بود.پس اين سحري خوردن دام وصلت است كه من نهادم تا تو برخيزي و در دام دوستي ما افتي، فرشتگان را گوييم بنگريد، بنده من شب خيز است. بسم الله بر زبان تو برانم تا گويم كه بنده من از ذاكران است، سوزي در دلت پديد آرم تا از سر آن سوز آه كشي و من مي گويم بنده من به مهر من سوزان است، بنده من مي‌سوزد و مي‌زارد و خداي او را مي‌نوازد و در دلش نور معرفت مي‌افزايد ۷.اميد آنكه توفيق توشه چيني از ماه مبارك رمضان يار راه باشد.
----------------------------------------پانوشت‌ها:۱ـ قال رسول الله (ص): قال الله تعالي: الصوم لي و انا اجزي به (وسائل الشيعه / ج ۷ / ص ۲۹۴ / حديث ۱۵۲ـ قال علي (ع): اعملوا في غير رياء و لا سمعه، فانه من يعمل لغيرالله بكله الله لمن عمل له (نهج البلاغه خطبه ۲۳)۳ـ ترجمه كتاب جامع السعادات / ج سوم / تأليف ملامهدي نراقي / ترجمه دكتر جلال الدين مجتبوي / ص ۴۷۳۴ـ قال علي (ع): فرض الله... الصيام ابتلاء لاخلاص الخلق (نهج البلاغه حكمت ۲۵۲)۵ـ ترجمه كتاب جامع السعادت / همان / ص ۴۷۶۶ـ تفسير ادبي و عرفاني قرآن مجيد / خواجه عبدالله انصاري / ص ۷۹۷ـ همان ص ۷۶